المحاسن
المحاسن از کتب روایی شیعه اثر ابو جعفر، احمد بن محمد بن خالد بَرقی متوفای ۲۷۴ق است.
وی از عالمان شیعه است و کتابش به «محاسن برقی» شهرت دارد. برقی،
مجموعه روایاتی را با موضوعات مختلف از قبیل فقه و اخلاق در این کتاب گرد آورده است.
ابوجعفر احمد بن محمّد بن خالد بن عبد الرّحمان بن علی برقی از راویان و فقیهان بزرگ شیعه
در قرن سوم هجری و از یاران امام جواد(علیه السلام) و امام هادی(علیه السلام)است هرچند در اسناد موجود،
سندی روشن به چشم نمی‌خورد که گواه بر روایت بی‌واسطۀ او از این دو امام باشد.
تاریخ دقیق ولادت او معلوم نیست ولی او روایات اندکی را بی‌واسطه از ابن ابی عمیر (متوفی۲۱۷ق)
و بزنطی (متوفی۲۲۱ق) نقل کرده در حالی که روایات بی‌واسطه‌اش از ابن فضّال(متوفی۲۲۴ق)
و حسن بن محبوب (متوفی۲۲۴ق) بسیار است و از این رو می‌توان حدس زد که
ولادتش پس از ۲۰۰ق بوده است. جز این کتاب، چند اثر دیگر در حدیث، جغرافیا و جز آن به برقی نسبت داده‌اند.
این کتاب از منابع روایی کهن شیعه است و اعتباری بسیار نزد علمای شیعه دارد
و برخی آن را در ردیف کتب اربعه شمرده‌اند. کتاب محاسن از منابع مهم کافی،
معتبرترین کتاب روایی شیعه، تالیف ثقه الاسلام کلینی است و وی بسیار از محاسن، روایت نقل کرده است.
سخنان بزرگان درباره کتاب
شیخ صدوق در تدوین کتاب من لا یحضره الفقیه از کتاب محاسن استفاده کرده است. او در مقدمه کتاب می‌نویسد:
«من احادیث این کتاب [من لایحضر] را از منابع مطمئنی اخذ کرده‌ام که در میان فقهای شیعه مشهورند
و فقها بدانها استناد و به آنها مراجعه می‌کنند؛ مانند… کتاب المحاسن نوشته احمد بن ابی عبد اللّه برقی.»
ابن ادریس حلی در آخر کتاب السرائر در بخش مستطرفات، محاسن را از اصول روایی مورد اعتماد شیعه دانسته است.
قاضی نورالله شوشتری این کتاب را به عنوان پنجمین کتاب معتبر شیعه و در ردیف کتب اربعه شمرده است.
محمد تقی مجلسی پدر علامه مجلسی در شرح فارسی بر کتاب من لا یحضره الفقیه می‌گوید:
«کتاب محاسن نزد ما هست و چنان‌که مشایخ نقل کرده‌اند، مؤلف آن بسیار بزرگ،
ثقه و معتمد علیه بوده است و آنچه هم اکنون از کتاب موجود است، شاید ثلث آن باشد.»
ابواب کتاب
اصل کتاب المحاسن مجموعه بزرگی شامل حدود صد بخش (یا کتاب) بوده
و از آن با تعبیر «کتب المحاسن» یاد کرده‌اند. این کتاب مجموعه جامعی از روایات شیعی
با موضوعات گوناگون از جمله فقه و علل شرعیه، آداب، حکمت، توحید و اصول و فروع دین بوده است.
آنچه از این کتاب به دست ما رسیده تنها بخشی از این جامع حدیثی،
دربردارنده ۲۶۰۴ حدیث در ۱۱ کتاب به شرح زیر است:
کتاب الأشکال و القرائن، شامل روایاتی که در آنها اعداد ۳ تا ۱۰ بکار رفته و همچنین وصایای پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) آن حضرت.(۵۱ حدیث)
کتاب ثواب الأعمال، شامل روایاتی درباره اجر و پاداش انواع اعمال خیر.(۱۵۲ حدیث)
کتاب عقاب الأعمال، روایاتی پیرامون گناه و مجازات انواع اعمال ناپسند.(۱۴۳ حدیث)
کتاب الصَفوَه و النور و الرّحمه، شامل روایاتی درباره مقام و منزلت رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) آن حضرت و شیعیان آنان.(۲۰۱ حدیث)
کتاب مصابیح الظُلَم، در بر دارنده مباحث شناخت و معرفت حق.(۴۶۷ حدیث)
کتاب العِلَل، شامل علل احکام شرعی.(۱۳۰ حدیث)
کتاب السفر، شامل احکام و روایاتی درباره سفر.(۱۶۰حدیث)
کتاب المَآکل، پیرامون احکام خوردنیها و آشامیدنی‌ها.(۹۷۹ حدیث)
کتاب الماء، شامل احکام آب‌ها.(۱۱۴ حدیث)
کتاب المَنافع، شامل احکام استخاره و مشورت.(۳۳ حدیث)
کتاب المَرافق، شامل احکام منزل و نظافت و وسایل رفت و آمد.(۱۷۴ حدیث)